Populasyon nedir? Populasyonun büyümesini etkileyen faktörler nelerdir? Populasyonda ölüm ve doğum oranı, grafikler, hakkında bilgi.
Populasyon Nedir? Tanımı ve Ekolojik Anlamı
Populasyon, Latince “populus” kelimesinden türetilmiş olup “özel bir alanda yaşayan bir grup halk” anlamına gelir. Ekoloji bağlamında ise, bir türün belirli bir bölgede yaşayan tüm bireylerinden oluşan topluluk olarak tanımlanır. Örneğin:
- Ankara’nın tiftik keçileri,
- Van kedileri,
- Türkiye’de yaşayan insanlar birer populasyondur.
Bir populasyon, tek bir türe ait bireylerden oluşurken, aynı alanda yaşayan farklı türlerin topluluğu ise komünite olarak adlandırılır. Komünite ve cansız çevre birleşerek ekosistemi oluşturur. Ekosistemdeki tüm canlı ve cansız varlıklar birbiriyle etkileşim halindedir.
Populasyon Özellikleri
Populasyonların büyüklüğü ve dinamikleri, çevresel faktörler ve içsel mekanizmalarla şekillenir. Temel özellikleri şunlardır:
1. Doğum Oranı
Birim zamanda bir populasyona katılan bireylerin yüzdesi olarak ifade edilir. Doğum oranı, populasyonun büyüme hızını artıran bir faktördür.
2. Ölüm Oranı
Birim zamanda populasyondan ölümle ayrılan bireylerin yüzdesidir. Ölüm oranı arttığında populasyon büyüklüğü azalır.
3. Göç
- İçeri Göç (İmmigrasyon): Populasyona dışarıdan yeni bireylerin katılması.
- Dışarı Göç (Emigrasyon): Populasyondan bireylerin ayrılması.
4. Populasyon Yoğunluğu
Belirli bir alanda yaşayan aynı türdeki bireylerin sayısını ifade eder. Yoğunluk, çevresel koşullar, besin kaynakları ve av-avcı ilişkileri gibi faktörlerle değişir.
5. Taşıma Kapasitesi
Bir yaşam ortamının destekleyebileceği en fazla birey sayısıdır. Taşıma kapasitesini aşan populasyonlar çevresel baskılar nedeniyle küçülme eğilimi gösterir.
Populasyon Büyümesi
Populasyon büyümesi, doğum oranı ve içeri göçle artarken, ölüm oranı ve dışarı göçle azalır. Populasyon büyümesinin genel seyri şu şekildedir:
1. Başlangıç Dönemi
Populasyon büyümesi yavaştır, çünkü birey sayısı azdır ve üreme sınırlıdır.
2. Hızlı Büyüme Dönemi
Birey sayısındaki artış hızlanır. Doğum oranı yüksek ve ölüm oranı düşüktür. Bu dönemde ekponansiyel büyüme gözlemlenir.
3. Denge Dönemi
Populasyon büyümesi yavaşlar ve taşıma kapasitesine ulaşır. Büyüme S şeklinde bir grafik oluşturur.
4. Azalma Dönemi
Çevresel baskılar (örneğin, besin eksikliği veya hastalıklar) nedeniyle populasyon büyüklüğü azalabilir.
Populasyon Büyüklüğünü Sınırlayan Etmenler
Populasyonların büyümesi sınırsız değildir. Çeşitli dış ve iç etmenler büyümeyi sınırlar:
Dış Etmenler
- Besin Eksikliği: Besin kaynaklarının yetersizliği populasyonu sınırlar.
- Hastalıklar: Salgınlar, bireylerin ölüm oranını artırır.
- Doğal Afetler: Deprem, sel gibi olaylar populasyon üzerinde ani etkiler yaratır.
- Avcı-Av İlişkisi: Avcıların baskısı, av populasyonunu azaltır.
İç Etmenler
- Doğum Oranının Azalması: Besin kıtlığı gibi durumlarda populasyon bireylerinin üreme kapasitesi azalır.
- Davranışsal Değişiklikler: Göç veya güçlü bireylerin zayıf bireyleri dışlaması gibi davranışlar populasyon büyüklüğünü etkiler.
Populasyon Dinamikleri Üzerine Hipotezler
1. Malthus Hipotezi
Bu hipoteze göre, populasyonu sınırlayan temel etmenler dış faktörlerdir. Örneğin:
- Besin kaynaklarının sınırlı olması,
- Çevresel koşulların kötüleşmesi,
- Salgın hastalıklar ve doğal afetler.
Malthus, besin kaynaklarının aritmetik artarken, populasyonun geometrik artacağını ve bu dengenin açlık ve ölümle sağlanacağını öne sürmüştür.
2. Wynne-Edwards Hipotezi
Bu hipoteze göre populasyon büyüklüğü, içsel mekanizmalar tarafından kontrol edilir. Örneğin:
- Besin kıtlığında doğum oranının azalması.
- Göç yoluyla populasyon yoğunluğunun dengelenmesi.
- Bireyler arasında davranışsal rekabet.
Fare Populasyonu Deneyi
John Emlin’in farelerle yaptığı deney, populasyon büyüklüğünün iç ve dış etmenlerle nasıl sınırlandığını açıklamaktadır:
1. Evre
- Günlük 250 gram besin verilmiştir.
- Populasyon artışı görülmüş, ancak besin sıkıntısıyla dışarı göç başlamıştır.
2. Evre
- Günlük 250 gram besin verilmiş, ancak göç yolları kapatılmıştır.
- Doğum oranı azalmış, populasyon dengede kalmıştır.
3. Evre
- Besin kısıtlanmamış, ancak yaşam alanı daraltılmıştır.
- Ölüm oranı artmış ve populasyon dengede kalmıştır.
Sonuç: Populasyon, hem dış hem de iç etmenlere uyum sağlayarak dengede kalabilir.
Populasyon Dinamiklerinin Ekolojik Önemi
Populasyon dinamikleri, ekosistemin genel sağlığını ve sürdürülebilirliğini etkiler. Populasyon büyüklüğündeki değişiklikler:
- Avcı-Av Dengesi: Av populasyonundaki azalma, avcıların nüfusunu etkiler.
- Ekosistem Dengesizliği: Aşırı artış veya azalışlar ekosistemin genel dengesini bozabilir.
- Biyolojik Çeşitlilik: Populasyon büyüklüğündeki değişimler, türler arası ilişkileri etkileyerek biyolojik çeşitliliği şekillendirir.
Sonuç
Populasyon, ekosistemin temel bileşenlerinden biridir ve büyüklüğü hem iç hem de dış etmenlerle sınırlıdır. Populasyon dinamiklerini anlamak, ekosistemlerin sürdürülebilirliği ve biyolojik çeşitliliğin korunması için kritik öneme sahiptir. Populasyonların davranışları, çevresel değişimlere uyum sağlama kapasiteleri ve diğer türlerle olan ilişkileri, doğanın karmaşık dengesinin bir parçasıdır.