Milankovitch (Yörünge) Döngüleri nedir? Dünyanın Milankovitch (Yörünge) Döngülerinin iklimler üzerindeki etkileri.
Milankovitch Döngüleri ve Dünya’nın Uzun Vadeli İklim Değişimleri
Dünya’nın iklim sistemi, uzun vadeli iklimsel döngülerden etkilenir. Milankovitch döngüleri, Dünya’nın Güneş’e göre konumundaki değişikliklerin çok uzun sürelerde meydana getirdiği döngülerdir.** Bu döngüler, gezegenimizin iklimini şekillendiren en önemli doğal süreçlerden biridir ve buzullaşma dönemlerinin başlangıcını ve sonunu tetikler. Milankovitch döngüleri, dünya tarihindeki büyük iklim değişikliklerinin açıklanmasında kilit bir rol oynar.
Milankovitch Döngüleri Nelerdir?
Milutin Milankovitch, Dünya’nın yörünge hareketlerindeki döngüel varyasyonları incelemiş ve bu hareketlerin iklim üzerindeki etkilerini tanımlamıştır. Milankovitch döngüleri üç temel hareketten oluşur:
- Eksantriklik: Dünya’nın Güneş çevresindeki yörünge şeklinin değişimi.
- Eğiklik: Dünya’nın ekseninin yörünge düzlemine göre eğim açısındaki değişim.
- Devinim: Dünya’nın eksenel hareketindeki yalpalama.
Eksantriklik: Yörünge Şeklinin Değişimi
Eksantriklik, Dünya’nın yörünge şeklinin neredeyse dairesel bir formdan hafif eliptik bir forma değişmesini ifade eder. Bu değişiklikler, başlıca Jüpiter ve Satürn’ün yerçekimi etkileri nedeniyle meydana gelir. Dünya’nın yörünge şekli, yaklaşık 100.000 yıllık bir döngüyü takip eder.
- Mevsimsel Uzunluklar: Eksantriklik, mevsimlerin uzunluğunu etkiler. Kuzey Yarmaşküre’de yazlar kışlardan daha uzun sürebilir.
- Enerji Akışı: Günberi ve günöte arasındaki mesafe farkı, gelen güneş radyasyonunu etkiler. Günberi konumunda gelen radyasyon şu an Temmuz ayına göre %6,8 daha fazladır.
Dünya’nın yörünge şekli en dairesel durumuna yaklaştığında, mevsimler daha düzenli hale gelir.
Eğiklik: Mevsimlerin Belirleyicisi
Eğiklik, Dünya’nın ekseninin yörünge düzlemine göre eğim açısını ifade eder. Eğiklik açısı, son bir milyon yılda 22,1 ile 24,5 derece arasında değişmiştir.
- Mevsimsel Farklar: Daha büyük eğiklik açıları, mevsimlerin daha keskin olmasına neden olur. Kışlar daha soğuk, yazlar daha sıcak geçer.
- Buzullaşma Dönemleri: Düşük eğiklik açıları, kışın daha az eriyen karın birikmesine ve buz tabakalarının genişlemesine neden olabilir. Bu etkiler, yüksek enlemlerde daha belirgindir.
Eğiklik, yaklaşık 41.000 yıllık bir döngüde değişir. Şu anda eğiklik 23,4 derecedir ve azalma eğilimindedir. Bu azalma, mevsimlerin daha yumuşak olmasına yol açar.
Devinim: Dönüş Ekseni Yalpalamaları
Devinim, Dünya’nın ekseninin zamanla yalpalaması anlamına gelir. Bu hareket, gelgit kuvvetleri nedeniyle meydana gelir ve yaklaşık 25.771 yıllık bir döngüyü takip eder.
- Mevsimsel Kontrastlar: Devinim, bir yarımkürede mevsimlerin daha çok etkilenmesine neden olurken diğerinde bu etkiler daha hafif olur. Şimdiki durumda, Kuzey Yarmaşküre’de kışlar daha yumuşak, yazlar daha sıcaktır.
- Yörünge Elipsi: Devinim, mevsimlerin zamanlamasını değiştirir ve Dünya’nın ekseninin Kuzey Yıldızı’na (Polaris) göre konumunu etkiler.
Apsidal Devinim
Dünya’nın yörünge elipsi de yalpalar. Apsidal devinim, eliptik yörünge düzleminin değişmesini ifade eder ve yaklaşık 112.000 yıllık bir döngüyü kapsar.
- Birleşik Etkiler: Eksenel ve apsidal devinimlerin birleşik etkisi, 23.000 yıllık bir genel devinim döngüsü oluşturur. Bu döngü, iklimsel olayların zamanlamasını etkiler.
Milankovitch Döngülerinin İklim Üzerindeki Etkileri
Milankovitch döngüleri, Dünya’nın uzun vadeli iklimsel döngülerini belirler. Buzul çağı ve büyük iklimsel değişimler, bu döngülerle yakından ilişkili olarak ortaya çıkar.
- Buzullaşma ve Erime: Düşük eğiklik ve az eksantriklik dönemleri, büyük buz tabakalarının oluşumunu destekler. Devinim, bu döngülerin zamanlamasını etkiler.
- Mevsimsel Aşırılıklar: Daha yüksek eksantriklik ve eğiklik, daha aşırı mevsimsel farklara yol açar.
Sonuç
Milankovitch döngüleri, Dünya’nın iklim sisteminin doğal bir parçasıdır ve gezegenimizin geçmişindeki büyük iklimsel olayları anlamamıza yardımcı olur.** Bu döngüler üzerindeki araştırmalar, iklim biliminin temellerini oluşturur ve gelecekteki iklim değişikliklerini anlamamıza olanak tanır