Hawala nedir? Hawala sistemi, banka kullanmadan yapılan güvene dayalı para transfer yöntemidir. Bu yazıda hawala nasıl çalışır, neden tercih edilir ve hangi finansal riskleri barındırır ayrıntılı şekilde keşfedin.
Günümüzde uluslararası para transferi dendiğinde çoğumuzun aklına bankalar, dijital cüzdanlar ya da SWIFT gibi resmi sistemler gelir. Ancak dünyanın birçok bölgesinde, özellikle bankacılığın yaygın olmadığı yerlerde, alternatif bir yöntem yüzyıllardır kullanılmaya devam ediyor: Hawala.
Peki hawala tam olarak nedir? Nasıl işler? Ve neden kara para aklama gibi mali suçlarla anılmaya başladı? Bu yazıda hem sistemin çalışma prensiplerine hem de taşıdığı potansiyel risklere detaylı bir bakış sunacağız.
Hawala Nedir?
Hawala ya da bazı bölgelerde bilinen diğer adıyla hundi, resmi kayıtlardan uzak, tamamen güven esasına dayanan bir değer transfer sistemidir. Banka, havale şirketi ya da dijital cüzdan gibi aracı kurumlar kullanılmaz. Bunun yerine “hawaladar” adı verilen aracılar üzerinden para transferi gerçekleştirilir.
Bu sistemin kökenleri antik Hindistan’a kadar uzanır. Zamanla Orta Doğu, Güney Asya ve Afrika Boynuzu gibi bölgelerde yaygınlık kazanmıştır. Bugün hâlâ birçok kişi, özellikle göçmen işçiler, kazançlarını ülkelerine göndermek için hawala’yı tercih ediyor.
Sistem son derece basit görünse de, oldukça etkili çalışır. Temeli ise güvene dayanır. İşlem kayıtları tutulmaz, tamamen taraflar arasında sözlü anlaşmalara ya da şifreli mesajlara dayanır.
Hawala Sistemi Nasıl Çalışır?
Hawala’nın işleyişi şaşırtıcı derecede basittir:
-
Gönderici, yani para yollamak isteyen kişi, bir hawaladar ile iletişime geçer.
-
Taraflar arasında, işlemi tanımlamak için bir kod veya şifre belirlenir.
-
Gönderici, transfer edilmesini istediği para miktarını ve işlem ücretini hawaladar’a verir.
-
Ardından, alıcının bulunduğu bölgedeki diğer bir hawaladar ile bağlantı kurulur.
-
Alıcı, şifreyi ilettiğinde, parası kendisine teslim edilir.
-
İki hawaladar daha sonra bu işlem üzerinden birbirlerine olan borçlarını farklı yollarla dengeler: başka işlemlerle, mal değiş tokuşuyla ya da zaman içinde nakit transfer ederek.
İşin ilginç tarafı, para fiziksel olarak ülkeler arasında gitmez. Yani sistem, resmi döviz kurlarının etrafından dolanarak da kazanç sağlayabilir.
Neden Hawala Tercih Ediliyor?
Hawala, özellikle bazı coğrafyalarda vazgeçilmez bir finansal araç olarak görülüyor. Bunun başlıca nedenleri şunlardır:
-
Hızlıdır: Resmi bankalara göre işlemler çok daha kısa sürede tamamlanabilir.
-
Ucuzdur: Transfer ücretleri genellikle geleneksel yöntemlerden çok daha düşüktür.
-
Gizlidir: Resmi bir kayıt tutulmadığı için işlemler görünmezdir.
-
Erişilebilirliği yüksektir: Marketler, dükkânlar gibi günlük yaşamda kolayca ulaşılabilecek yerlerde hawaladar bulunabilir.
Hawala’nın Resmi Düzenlemelere Tabiiyeti Nedir?
Hawala’nın en büyük özelliği gayrı resmi olmasıdır. Bu sebeple birçok ülkede denetimsiz bir şekilde çalışmaktadır. Ancak bazı ülkeler bu duruma karşı önlem almıştır.
-
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), hawala faaliyetlerini Merkez Bankası aracılığıyla düzenlemektedir.
-
Birleşik Krallık’ta (UK) ise HM Revenue and Customs (HMRC), hawala ağını kayıt altına alıp belli raporlama kurallarına tabi tutmuştur.
Yine de, sistemin büyük kısmı dünya genelinde hâlâ kontrolsüz ve kayıtdışıdır. Bu da onu suç örgütleri için cazip hâle getiriyor.
FATF’ye Göre Hawala Türleri
Mali Eylem Görev Gücü (FATF), hawala sistemini ve benzer yapıdaki hizmet sağlayıcıları (HOSSP) üç kategoriye ayırır:
-
Geleneksel ve meşru hawala sağlayıcıları: Uzun yıllardır varlığını sürdüren, etik kurallara bağlı çalışanlar.
-
Hibrit sağlayıcılar: Hem resmi hem gayri resmi yöntemleri kullananlar.
-
Suç odaklı sağlayıcılar: Tamamen yasa dışı faaliyetler için kurulmuş ya da bu doğrultuda evrilmiş olanlar.
FATF, bu kategorilerin tamamının kara para aklama ve terörizmin finansmanı açısından potansiyel risk taşıdığına dikkat çeker.
Hawala Sisteminin Finansal Riskleri
Her ne kadar milyonlarca insan hawala’yı tamamen yasal amaçlarla kullansa da, sistem bazı ciddi tehditler de barındırıyor:
● Dolandırıcılık Riski
İşlem kayıtları olmadığı için gönderilen para, hawaladar tarafından suistimal edilebilir. Paranın ulaşıp ulaşmadığı, sistemin vicdanına bağlıdır.
● Kara Para Aklama
Resmî sistemin dışında çalışması nedeniyle suç gelirleri bu ağda kolayca dolaştırılabilir. Üstelik şüpheli işlemleri rapor etme yükümlülüğü de yoktur.
● Terörün Finansmanı
Gizlilik, terör grupları tarafından avantaj olarak kullanılabilir. Sınır ötesi para transferleri bu sayede fark edilmeden yapılabilir.
● Yaptırımlardan Kaçış
Hawala, uluslararası yaptırımları delmek isteyenlerin de başvurduğu bir yöntem olabilir.
● Para Kaybı ve Volatilite
Sistem dışı olduğu için gönderilen paranın kaybolması ya da döviz kuru değişimi nedeniyle değer kaybetmesi olasıdır.
Hawala ve Bankacılık Dünyası
Hawala’nın geleneksel bankalar üzerindeki etkisi iki yönlüdür:
-
Rekabet Unsuru: Düşük maliyet ve hız sayesinde bazı kullanıcılar için banka sistemine kıyasla cazip bir alternatif sunar.
-
Sistem Riski: Eğer hawala ağı yasadışı işlerde kullanılıyorsa, genel finansal sistemin itibarı ve istikrarı zarar görebilir.
Bu nedenle, birçok ülke hem rekabeti korumak hem de yasaları ihlal edenleri engellemek amacıyla hawala’yı denetlemeye çalışmaktadır.
Hawala ile Suç Mücadelesi Nasıl Olur?
Hawala’nın yasa dışı kullanımına karşı mücadele kolay değildir. Ancak etkili önlemler alınabilir:
● Uluslararası İş Birliği
Sınır ötesi çalışan bir yapıyla mücadele ancak ülkeler arası iş birliğiyle mümkündür. İstihbarat paylaşımı ve ortak operasyonlar bu alanda kritik öneme sahiptir.
● Güçlü Yasal Zemin
Hawala’nın suç amaçlı kullanımı, açıkça yasaklanmalı ve bu konuda özel düzenlemeler yapılmalıdır. Uygulayıcı kurumlara eğitim ve kaynak desteği sağlanmalıdır.
● Finans Kurumlarının Eğitilmesi
Bankalar ve finans şirketleri, hawala ile ilişkili şüpheli işlemleri fark edebilmek için eğitilmeli ve bu konuda güçlü denetim programları geliştirmelidir.
Gerçek Bir Vaka: 200 Milyon Euroluk Hawala Ağı
2022 yılında Avrupa’da patlak veren bir olay, hawala’nın suç örgütleri tarafından nasıl kullanıldığını açıkça gösterdi. İspanyol Guardia Civil önderliğinde gerçekleştirilen bir operasyonla, Avrupa’nın en büyük kara para aklama ağlarından biri ortaya çıkarıldı.
Sistem sayesinde bir buçuk yılda yaklaşık 200 milyon euro, çeşitli ülkeler arasında transfer edildi. Paravan şirketler, sahte içki markaları ve sahte belgelerle desteklenen bu yapı, uluslararası suç ağlarının hawala’yı nasıl etkili kullandığını gösteren çarpıcı bir örnek oldu.
Sonuç: Hawala Bir Risk mi, Yoksa İhtiyaç mı?
Hawala, bazıları için hayati bir hizmet; özellikle de bankacılık hizmetlerinin yetersiz olduğu bölgelerde yaşayanlar için. Ancak düzenleme eksikliği, suçlular için de ideal bir sistem yaratıyor.
Eğer bir iş insanı, kuruluş veya yatırımcı olarak hawala ile bağlantılı işlemler yapacaksanız, bu sistemin yasal risklerinin farkında olmanız şart. Aksi takdirde, iyi niyetli de olsanız, yasal sorunlarla karşı karşıya kalabilirsiniz.
Unutmayın: Hawala, tarihi kadar karmaşık, etkisi kadar tartışmalı bir sistem. Onu anlamak, küresel finansal dengeleri ve riskleri kavramanın önemli bir parçası olabilir.
