Gemilerde yön bulma için kullanılan cihazlar, yararlanılan yöntemler nelerdir? Gemilerde yön ve mevki belirleme hakkında bilgi.
Gemiler Yönlerini Nasıl Bulur?
Denizciliğin temelinde, bir teknenin bir noktadan diğerine selametle ulaştırılması anlamına gelen “seyir” bulunur. Seyir, iki mevki arasındaki ulaşımın emniyetli ve en uygun rota ile gerçekleştirilmesi için planlama ve uygulama süreçlerini kapsar. Gemilerin yönlerini bulmasında birçok unsur rol oynar. Enlem ve boylam hesaplamalarından seyir haritaları ve seyir aletlerine kadar pek çok yöntem ve aracı içeren bu sistemler, denizcilerin emniyetli bir yolculuk yapmasını sağlar.
Enlem
Dünya üzerindeki bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açısal değerine enlem veya paralel (latitude) denir. Ekvatorın kuzey ve güneyinde toplam 180 adet enlem dairesi bulunur. Bu daireler, ekvatorun kuzeyinde “kuzey enlemleri” ve güneyinde “güney enlemleri” olarak adlandırılır. Her iki enlem dairesi arası, 1 derece enlem olarak adlandırılır ve bu derece, 60 dakika ile 60 saniyeye bölünür.
Örnek: Mersin Limanı Mendireğinin Enlemi: 36° 47’ Kuzey.
Boylam
Boylam, ekvatora dik açı yapacak şekilde yerküreyi 360 eşit parçaya ayırdığı varsayılan ve kutuplarda birleşen çizgilerdir. Greenwich boylamı referans alınarak toplam 360 boylam çemberi bulunur. Greenwich’in doğusundaki boylamlar “doğu boylamı,” batısındakiler ise “batı boylamı” olarak adlandırılır.
Örnek: Mersin Limanı Mendireğinin Boylamı: 34° 38’ Doğu.
Mevki Belirleme
Bir geminin dünya üzerindeki konumunun enlem ve boylam değerleriyle belirlenmesine mevki denir. Mevki, GPS gibi cihazlarla uydu yardımıyla tespit edilebilir. Eskiden radar, sekstant gibi aletlerle kara parçalarından veya gök cisimlerinden alınan kerterizlerle mevki belirlenirdi. Modern teknolojinin ilerlemesiyle, bu yöntemler yerini GPS gibi daha hassas cihazlara bırakmıştır.
Yönler ve Dereceler
Denizcilikte ana yönler kuzey (000°), doğu (090°), güney (180°) ve batı (270°) şeklinde ifade edilir. Denizcilikte 1 kerte 11° 15’’’’ye tekabül eder ve toplam 32 kerte bulunur. Bu yönlerin hassas bir şekilde belirlenmesi, rotanın doğru bir şekilde takip edilmesini sağlar.
Seyir Haritaları
Seyir haritaları, denizcilikte rotaları belirlemek ve güvenli bir seyir sağlamak için kullanılır. Farklı izdüşüm modellemeleriyle elde edilen bu haritalar, kara parçaları, deniz alanları ve sığ sular gibi detayları gösterir. Haritada:
- Sarı: Kara parçaları.
- Beyaz: Deniz alanları.
- Mavi: Karaya yakın sığ sular.
Bu renklerin anlamını bilmek, seyir sırasında kritik öneme sahiptir. Özellikle mavi alanlarda seyir yaparken dikkatli olunması gerekir.
Rota ve Sefer Planı
Rota, bir teknenin belirli bir mevkiye gitmesi için harita üzerine çizilen doğrudur. Sefer planı, haritadaki rotaların bileşimidir. Bu doğruların yön dereceleri, harita üzerindeki pusula gülü yardımıyla ölçülür.
Kerteriz
Kerteriz, bir cismin kuzeye veya diğer bir cisme göre yönünü ifade eder. Hakiki kerteriz 000°-359° arasında değişirken, nispi kerteriz tekneye göre 0°-180° arasında değişir. Kerteriz, hem seyir hem de emniyet için önemli bir tekniktir.
Örnek:
- Hakiki kerteriz: 210°.
- Nispi kerteriz: Sancak 123°.
Pusula Gülü ve Manyetik Alan
Pusula gülü, haritalardaki kuzey ve manyetik kuzey arasındaki farkı gösterir. Haritanın güncel manyetik alan değerleri, bu farkın düzeltilmesinde kullanılır. Dünyanın manyetik alanı, seyir sırasında pusulalarda sapmalara neden olabilir. Bu nedenle “CDMVT Formülü” ile pusula hatası düzeltilir.
Seyir Aletleri
Tekneler, boyutlarına ve çalıştıkları bölgelere göre farklı seyir aletleriyle donatılır. Bu aletlerin temel işlevi, teknelerin emniyetli ve ekonomik bir şekilde hareket etmesini sağlamaktır.
Pusula
Teknelerde iki çeşit pusula kullanılır:
- Cayro Pusula: Elektrik beslemesi ile çalışır.
- Manyetik Pusula: Besleme gerektirmez.
Pusulalar, dünyanın manyetik alanından etkilenir. Bu etkileri azaltmak için düzenleme cetvelleri kullanılır.
Diğer Seyir Aletleri
- Radar: Yakın mesafedeki objeleri algılar.
- GPS: Uydular yardımıyla mevki belirler.
- Sekstant: Gök cisimlerinin yüksekliklerini ölçer.
Sembol ve Kısaltmalar
Denizcilikte uluslararası sembol ve kısaltmalar kullanılır. Bu semboller, seyir haritalarına önemli değişikliklerin işlenmesini sağlar. Ani tehditlerin tespiti ve bildirimi bu semboller sayesinde hızlıca yapılır.
Sonuç
Denizcilik, hem geleneksel yöntemleri hem de modern teknolojileri birleştirerek emniyetli bir seyir sağlar. Enlem ve boylam hesaplamaları, seyir haritaları, pusula ve GPS gibi aletler, gemilerin yön bulmasında hayati rol oynar. Bu sistemlerin etkili kullanımı, denizciliğin geleceği için kritik önem taşır.
