İçinde su kelimesi geçen deyimler nelerdir? Su ile ilgili deyimlerinin açıklamaları, su hakkında deyimlerin anlamları, örnek cümleler.
u, hayatın temel kaynağı olduğu gibi dilde de güçlü bir sembol olmuştur. Türkçe’de suyla ilgili deyimler, insan ilişkilerinden doğaya, duygulardan davranış biçimlerine kadar birçok alanı anlatmak için kullanılır. Su, bazen sakinliği bazen öfkeyi, bazen temizlik bazen gizemi simgeler. Bu bağlamda “su” kelimesiyle kurulan deyimler, dilimizin mecaz gücünü gösteren önemli unsurlardır.
1. “Su gibi gitmek”
Anlamı:
Bir şeyin çok hızlı ve kolay bir şekilde tükenmesi. Genellikle zaman ya da para için kullanılır.
Kullanım Örneği:
Tatil çok güzeldi ama su gibi geçti.
Bağlı Bilgi:
Bu deyim, suyun engel tanımadan akıp gitmesini temel alır. Zamanın veya paranın su gibi akıp gitmesi, kontrol edilemez bir tükenişi ifade eder.
2. “Su gibi aziz ol”
Anlamı:
Çok değerli, faydalı ve aranan biri olman dileğiyle.
Kullanım Örneği:
Yolun açık olsun evlat, su gibi aziz ol.
Bağlı Bilgi:
Bu deyim, eski Türk kültüründe suyun kutsal kabul edilmesine dayanır. Azizlik ve saflık, suyun temizliğiyle özdeşleştirilir.
3. “Su testisi su yolunda kırılır”
Anlamı:
Kişi neyle uğraşırsa, onun sonucuna da o yolda ulaşır. Genellikle kötü sonuçlar için kullanılır.
Kullanım Örneği:
O kadar hızlı araba kullanırsa elbet kaza yapar. Ne demişler, su testisi su yolunda kırılır.
Bağlı Bilgi:
Bu deyim, su taşıyan testilerin zamanla çatlayıp kırılması gibi, her şeyin doğal sonuna ulaşacağını belirtir.
4. “Suyunu çıkarmak”
Anlamı:
Bir şeyi ölçüsüz ve abartılı şekilde yapmak, tadını kaçırmak.
Kullanım Örneği:
Bu espriler başta komikti ama artık suyunu çıkardın.
Bağlı Bilgi:
Suyunu çıkarmak, bir nesneden fazlasıyla istifade etmeye çalışmak anlamındadır. Aslında bir işlemi o kadar fazla yapmak ki özünden uzaklaşıp işe yaramaz hale getirmek gibi.
5. “Su dökmek” (yoluna su dökmek)
Anlamı:
Birini uğurlarken saygı göstermek amacıyla su serpmek.
Kullanım Örneği:
Oğlunu askere gönderirken arkasından su döktü.
Bağlı Bilgi:
Anadolu’da geleneksel olarak sefer yoluna çıkanların ardından su dökülerek “yolu açık olsun, gittiği gibi sağ salim geri dönsün” anlamı taşır.
6. “Suda balık gibi olmak”
Anlamı:
Bir ortamda çok rahat ve uyumlu olmak.
Kullanım Örneği:
Yeni işe hemen alıştı, suda balık gibi oldu.
Bağlı Bilgi:
Balık, doğal yaşam alanı olan suda ne kadar özgürse; bu deyim de kişinin bulunduğu ortamda aynı derecede rahat olduğunu anlatır.
7. “Su üstüne yazı yazmak”
Anlamı:
Çabaların boşa gitmesi, iz bırakmaması.
Kullanım Örneği:
Ne söylersen söyle, o anlamıyor. Bu, su üstüne yazı yazmak gibi bir şey.
Bağlı Bilgi:
Su üzerine yazı yazılamaz çünkü su sürekli değişir, şekil tutmaz. Bu da etkisiz sözleri, boş çabaları simgeler.
8. “Bir kaşık suda boğmak”
Anlamı:
Birine aşırı öfke duymak, küçücük fırsatla zarar vermek istemek.
Kullanım Örneği:
Küçücük bir tartışma yüzünden beni bir kaşık suda boğacak neredeyse!
Bağlı Bilgi:
Buradaki “bir kaşık su”, imkânsızlıkla şiddetin ifadesinin bir araya geldiği ironik bir anlatımdır. Öfkenin boyutunu küçücük bir su ile bile ölümün gerçekleşebileceğini söyleyerek abartır.
9. “Suyuna gitmek”
Anlamı:
Birini kızdırmamak için onun istediği şekilde davranmak.
Kullanım Örneği:
Müdür çok sinirliydi, suyuna gittik ki ortalık karışmasın.
Bağlı Bilgi:
Suyuna gitmek deyimi, akıntıya karşı değil, akıntıyla birlikte hareket etmeyi yani zıt gitmemeyi anlatır. Uyum sağlamayı temsil eder.
10. “Su gibi ezberlemek”
Anlamı:
Bir şeyi çok iyi ve eksiksiz ezberlemek.
Kullanım Örneği:
Şiiri su gibi ezberlemiş.
Bağlı Bilgi:
Suyun akıcılığı, burada ezberin kesintisiz ve pürüzsüz olmasına örnektir.
11. “Sular durulmak”
Anlamı:
Olayların, tartışmaların yatışması.
Kullanım Örneği:
Aralarındaki kavga sular durulunca çözüldü.
Bağlı Bilgi:
Bu deyim, bulanık ve çalkantılı suyun sakinleşmesini ifade eder. Karışıklıkların çözülmesiyle ilgili metaforik bir anlatımdır.
12. “Suya sabuna dokunmamak”
Anlamı:
Tartışmalı, riskli konulara girmemek.
Kullanım Örneği:
Herkes fikrini söyledi, ama o suya sabuna dokunmadı.
Bağlı Bilgi:
Temizlik için gerekli olan su ve sabuna bile dokunmamak, kişinin hiçbir sorumluluğa ya da müdahaleye karışmadığını, pasif kaldığını gösterir.
13. “Suçsuz gibi su içmek”
Anlamı:
Bir kişinin masum görünmesine rağmen suçlu olması.
Kullanım Örneği:
Su içer gibi masum davranıyor ama tüm plan onundu.
Bağlı Bilgi:
Masumiyetle ilişkilendirilen su içme eylemi, burada ironiyle kullanılarak gizli suçluluğu yansıtır.
14. “Su yüzüne çıkmak”
Anlamı:
Gizli kalan bir şeyin ortaya çıkması.
Kullanım Örneği:
Gerçekler eninde sonunda su yüzüne çıkar.
Bağlı Bilgi:
Suyun altında gizli olan nesnelerin zamanla yüzeye çıkması gibi, gerçeklerin de gizlenemeyeceğini anlatır.
15. “Suyunu ısıtmak”
Anlamı:
Birine ceza vermeye niyetlenmek.
Kullanım Örneği:
Bu çocuk çok yaramazlaştı, suyunu ısıttım artık!
Bağlı Bilgi:
Su ısıtmak, eskiden temizlik ya da yemek hazırlığı için yapılan ön hazırlıktı. Burada ceza ya da disiplin için hazırlık anlamına gelir.
16. “Suyla gelen, suyla gider”
Anlamı:
Kolay gelen şeyler kolayca kaybedilebilir.
Kullanım Örneği:
Emek vermediğin bu para, suyla geldi suyla gidecek.
Bağlı Bilgi:
Suyun getirdiklerinin geçiciliği, bu deyimde belirginleşir. Emek harcamadan kazanılan şeylerin kalıcı olmadığı vurgulanır.
17. “Su uyur düşman uyumaz”
Anlamı:
Dikkatsizlik tehlike doğurur; düşman her zaman tetiktedir.
Kullanım Örneği:
Bekçilik yaparken dikkat et. Su uyur düşman uyumaz!
Bağlı Bilgi:
Doğa bile sakin olabilirken, insan düşmanlığı daha uyanık ve tehlikelidir anlamında uyarı içerir.
18. “Ağzının suyu akmak”
Anlamı:
Bir şeye karşı büyük arzu ve iştah duymak.
Kullanım Örneği:
Tatlıları görünce ağzının suyu aktı.
Bağlı Bilgi:
Fiziksel olarak iştah belirtisi olan salya akmasıyla benzetme yapılır. Arzunun yoğunluğunu gösterir.
19. “Suda kalmak”
Anlamı:
Kararsız ve belirsiz bir durumda olmak.
Kullanım Örneği:
Planın detayları suda kaldı, kimse net bir şey söylemedi.
20. “Su gibi çalışmak”
Anlamı:
Kesintisiz ve hızlı çalışmak.
Kullanım Örneği:
Bugün işler çok iyiydi, makineler su gibi çalıştı.
21. “Suyunu aramak”
Anlamı:
Bir şeyin ya da durumun çözümünü, nedenini araştırmak.
Kullanım Örneği:
Elektrikler yine gitti, hemen suyunu aramaya başladım.
22. “Suyu bulandırmak”
Anlamı:
Olayları karmaşık hale getirmek, huzursuzluk çıkarmak.
Kullanım Örneği:
Her şey yolundaydı ama o yine gelip suyu bulandırdı.
23. “Sular kesildi”
Anlamı:
Haber, iletişim ya da hareket tamamen durdu.
Kullanım Örneği:
Taşındıktan sonra ondan hiç haber alamadık, sular kesildi.
24. “Suda kaybolmak”
Anlamı:
Bir şeyin iz bırakmadan yok olması.
Kullanım Örneği:
O eski defterler suda kaybolmuş gibi, hiç iz yok.
25. “Su gibi olmak”
Anlamı:
Fiziksel güzellik veya zarafetle parlamak.
Kullanım Örneği:
Yeni gelin su gibi bir kızdı.
26. “Su üstünde kalmak”
Anlamı:
Zor şartlarda ayakta kalmayı başarmak.
Kullanım Örneği:
Ekonomik kriz olsa da şirket su üstünde kalmayı bildi.
27. “Su yolunu bulur”
Anlamı:
Her şey zamanla yoluna girer.
Kullanım Örneği:
Merak etme, ne yaparsan yap su yolunu bulur.
28. “Suyu ısınmak”
Anlamı:
Bir kişinin başının belaya girmek üzere olması.
Kullanım Örneği:
Müdür bu davranışını duyarsa, senin suyun ısındı.
29. “Su gibi akıp gitmek”
Anlamı:
Hayatın ya da zamanın hızla geçmesi.
Kullanım Örneği:
Üniversite yılları su gibi akıp gitti.
30. “Suya yazı yazmak”
Anlamı:
Kalıcı olmayan, etkisiz işler yapmak.
Kullanım Örneği:
Ona ne söylersen söyle, suya yazı yazmak gibi.
31. “Suyuna tükürmek”
Anlamı:
Bir şeyin kıymetini bilmeden, onu aşağılamak.
Kullanım Örneği:
Onca yıllık emeğe suyuna tükürdü.
32. “Suda pişmek”
Anlamı:
Uzun süre meşgul edilmek, sabırla bekletilmek.
Kullanım Örneği:
Randevu için üç saat bekledim, resmen suda piştim.
33. “Suyu çekilmek”
Anlamı:
İyi giden bir şeyin eski gücünü kaybetmesi.
Kullanım Örneği:
O dizi başta çok izleniyordu ama şimdi suyu çekildi.
34. “Suyunu süzmek”
Anlamı:
Bir şeyin özünü almak, arıtmak.
Kullanım Örneği:
Bu yazının suyunu süzdüğümüzde tek bir fikir kalıyor.
35. “Su gibi gözyaşı dökmek”
Anlamı:
Çok fazla ve kesintisiz ağlamak.
Kullanım Örneği:
Haberi alınca su gibi gözyaşı döktü.
36. “Su kadar net”
Anlamı:
Açık ve anlaşılır.
Kullanım Örneği:
Bu olay su kadar net, başka açıklaması yok.
37. “Su gibi konuşmak”
Anlamı:
Açık, akıcı ve güzel şekilde konuşmak.
Kullanım Örneği:
O kadar güzel anlattı ki, su gibi konuşuyordu.
38. “Suyunu almak”
Anlamı:
Bir şeyi kullanıp işe yaramaz hale getirmek.
Kullanım Örneği:
Arabayı kiraladık ama şirket suyunu almış, çok yavaş.
39. “Su gibi serinletmek”
Anlamı:
Birinin içini rahatlatmak, ferahlatmak.
Kullanım Örneği:
Bu sözlerin beni su gibi serinletti.
40. “Su kaçırmak”
Anlamı:
Gizli bir durumun fark edilmesine neden olmak.
Kullanım Örneği:
Sessiz ol, dikkat çekme. Konuşursan su kaçırırsın.
Sonuç: Deyimlerde Su, Kültürün Yansımasıdır
Görüldüğü gibi su, deyimlerde yalnızca fiziksel bir madde değil; duygu, düşünce, davranış, kültürel kodlar ve toplumsal gözlemlerle örülü derin bir metafordur. Bu 40 deyim, Türkçenin mecaz ve imgelerle yüklü anlatım zenginliğini yansıtmaktadır.
